رابطه چربی دریافتی با میزان بتا- کاروتن موجود در شیر آغوز مادران شیرده مراجعه کننده به زایشگاه هاي شهر تبریز

مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان/دوره هفدهم/تابستان 15-20/1391 رابطه چربی دریافتی با میزان بتا- کاروتن موجود در شیر آغوز مادران شیرده مراجعه کننده به زایشگاه هاي شهر تبریز 2 1 محمود رضا نخعی محمد رضا پالیزوان 1. استادیار گروه بیوشیمی تغذیه و ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی اراك اراك ایران. (مولف مسوول) تلفن: 0861-3131971 nakhaeimr@gmail.com 2. دانشیار گروه فیزیولوژي دانشگاه علوم پزشکی اراك اراك ایران چکیده زمینه و هدف: بتا کاروتن پیش ماده رتینول است. این ترکیب به عنوان یک آنتی اکسیدان نیز عمل می کند و در صنایع غذایی به عنوان رنگ طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد. در کشور هاي در حال توسعه یکی از بهترین منابع تامین کننده رتینول کاروتنوي ید ها هستند. به خصوص براي گروه هاي آسیب پذیر (مادران بچه ها و نوزادان). بنابراین ارزیابی زیست فراهمی این مواد مغذي از اهمیت ویژه اي بر خوردار است. روش بررسی: در این مطالعه که به صورت مقطعی انجام شد مادر شیر ده از بین زایشگاه هاي خصوصی و دولتی شهر تبریز انتخاب گردید. مشخصات دموگرافیک و رژیم غذایی آنها با مصاحبه به دست آمد. بتا -کاروتن شیر مادر نیز به روش کار - پرایس در طول موج 620 میلی میکرون و فیبر رژیم غذایی نیز به روش چن و آندرسن اندازه گیري شد. یافته ها : میزان بتا-کاروتن دریافتی و میزان آن در شیر مادران در حد طبیعی به دست آمد. عمده ترین منبع تامین کننده ویتامین آ منابع گیاهی بود. فیبر دریافتی نیز در مقایسه با میزان توصیه شده روزانه از رقم بالایی بر خوردار بود. بین میزان بتا- کاروتن شیر مادران با تغذیه مناسب و مادران سوء تغذیه اي اختلاف معنی داري مشاهده نشد. ارتباط معنی داري نیز بین میزان چربی دریافتی و بتا- کاروتن شیر مادر بدست نیامد 0/003) = r.(p =0/997 نتیجه گیري : چربی رژیم غذایی هنگامی که با مقدار زیادي فیبر مصرف شود نقش چندانی در افزایش زیست فراهمی کاروتنوي ید ها ندارد. کلمات کلیدي : آغوز چربی رژیم غذایی بتا- کاروتن مادران شیر ده. وصول مقاله : 90/2/10 اصلاحیه نهایی: 91/12/25 پذیرش: 91/1/22 مقدمه سوء تغذیه ریز مغذي ها (گرسنگی پنهان ( در ناحیه بزرگی از دنیا مشاهده می شود. کمبود ویتامین آ از مواردي است که به طور گسترده یکی از معضلات بهداشتی جهان را به خود اختصاص داده است. پیش ماده ویتامین آ کاروتنوي ید ها هستند که در منابع گیاهی وجود دارند. بهر حال عوامل مختلفی نظیر نوع کاروتنوي ید و افکتور هاي جذب به صورت منفی یا مثبت می توانند بر روي زیست فراهمی این ماده اثر بگذارند. در کشور هایی که کمبود ویتامین آ مشاهده شده است کاروتنوي ید ها را به غذاي اصلی آنها اضافه کرده اند.(1) تخمین زده می شود که 140-100 میلیون از بچه

16 رابطه چربی دریافتنی... کمبود ویتامین آ رنج می برند. محققین سازمان بهداشت ) 19-16 و 15 و 9 ). بنابراین مساله بهبود جذب و تغییر ارزش جهانی بر این باورند که با استفاده از غذاهاي غنی از ویتامین آ (گیاهان غنی از کاروتنوي ید ( و کاشت آنها در منزل می توان کمبود این ویتامین را جبران نمود. زیست فراهمی کاروتنوي ید ها با افزودن چربی رژیم غذایی انهدام بافت موجود در سبزي افزایش می یابد( 2 ). مصرف زیاد سبزي ها و میوه ها ) منبع تامین کننده کاروتنوي ید ها) اثرات حفاظتی براي سلامتی افراد داشته اند (3). تا کنون نقش احتمالی کاروتنوي ید ها و متابولیت هاي مربوطه به طور کامل شناخته شده است (4). شیر مادرانی که تغذیه مناسبی دارند تمام نیاز هاي تغذیه اي طفل را در اوان زندگی کودك تامین می کند. تحقیقات بر روي ترکیبات شیر مادر اطلاعات مناسبی در زمینه احتیاجات تغذیه اي مادر و کودك اراي ه می دهد. کاروتنوي ید هایی نظیر بتا-کاروتن آلفا- کاروتن و بتا- کریپتو گزانتین یکی از عمده ترین منابع تامین کننده ویتامین آ براي مادران شیر ده و نوزاد آنها محسوب می شوند (5). کاروتنوي یدها ترکیباتی قابل حل در چربی هستند و براي جذب آنها نیاز به نمکهاي صفراوي هست. جذب روده اي به صورت انتشار غیر فعال همراه با برداشت چربی رژیم غذایی صورت می گیرد بنابراین وجود چربی براي جذب کاروتنوي ید ها امري حیاتی است (6-8). بیشتر مطالعات گذشته در مورد اثر چربی رژیم غذایی بر زیست فراهمی کاروتنوي یدها بر روي بتا کاروتن متمرکز شده است (9-13). به هر حال در بعضی مطالعات اثر رژیم هاي فاقد چربی بر روي زیست فراهمی بتاکاروتن مورد بررسی قرار گرفته است ( 11 و 10 ). مصرف غذاهاي غنی از بتا کاروتن موجب افزایش غلظت ویتامین آ سرم در بچه هایی که دچار کمبود این ویتامین بوده اند شده است. مصرف چربی رژیم غذایی باعث افزایش برداشت کاروتنوي ید ها از غذاها می شود (14). در گروه هاي ویژه اي مصرف مداوم کاروتنوي ید هاي گیاهی و چربی رژیم غذایی موجب افزایش غلظت رتینول شده است حیاتی کاروتنوي ید هاي گیاهی ضروري است. مطالعات زیادي نشان داده که ارزش حیاتی کاروتنوي ید ها با مصرف چربی رژیم غذایی افزایش می یابد و غلظت سرم یا پلاسمایی بتاکاروتن بعد از مصرف چربی ها افزایش چشمگیري نشان داده است (9-15). در مطالعه اي که قبلا" ما انجام دادیم %70 منابع رتینول دریافتی مادران از منابع گیاهی تامین شده بود که نشانگر دریافت فیبر زیاد در رژیم غذایی آنها بود (20). در مورد زیست فراهمی کاروتنوي ید ها دونکته وجود دارد 1- مصرف زیاد فیبر رژیم غذایی باعث کاهش ( 22 و 21 ). -2 زیست فراهمی کاروتنوي ید ها می گردد چربی رژیم غذایی سبب افزایش زیست دسترسی بتا- کاروتن می شود. هدف این مطالعه تعیین رابطه چربی دریافتی با میزان بتا-کاروتن موجود در شیر آغوز مادران شیرده می باشد. روش بررسی نوع مطالعه توصیفی تحلیلی است که در سال 1386 بر روي مادرانی که براي زایمان به زایشگاه هاي شهر تبریز مراجعه کرده بودند به صورت نمونه گیري طبقه اي و پس از گرفتن رضایت نامه ي کتبی از آنها انجام شد. مادرانی که در دوران بارداري از دارو استفاده کرده بودند یا سزارین شده بودند از مطالعه حذف شدند. مادرانی که بعد از زایمان نیز از دارو استفاده کرده و همچنین دچار بیماري هاي مزمن یا عفونی بودند آنها نیز از این مطالعه کنار رفتند. فقط مادرانی انتخاب شدند که زایمان طبیعی داشتند. مادرانی که عمل زایمان آنها در منزل انجام گرفته بود جزو خطاهاي تصادفی و سیستماتیک به شمار آمده اند. اطلاعات مربوط به پرسش نامه از دو قسمت مشخصات دموگرافیگ در مورد مادران شیر ده و داده هاي مربوط به رژیم غذایی مادران تشکیل شده است. داده هاي تن سنجی نظیر قد و وزن و داده هاي بیوشیمیایی نظیر بتا کاروتن در شیر آغوز اندازه گیري شد

محمود رضا نخعی 17 داده هاي مربوط به مادر با استفاده از پرونده پزشکی و سو ال از مادران جمع آوري شد. داده هاي مربوط به رژیم غذایی نیز به شکل میانگین سه روز غذاي مصرفی گذشته مادر پرسیده شد (23) جدول ترکیبات و پس از آنالیز آن با استفاده از کتاب مواد غذایی میزان بتاکاروتن دریافتی محاسبه گردید (24). جهت تعیین حجم نمونه در مطالعه اي که بر روي 20 نمونه شیر مادران به عنوان پیش آزمون انجام شد میزان بتاکاروتن در شیر اندازه گیري و ارقام زیر به دست آمد خطاي استاندارد= 22 میکروگرم در هر 100 میلی لیتر انحراف معیار= 50/5 میکرو گرم در هر 100 میلی لیتر با در نظر گرفتن ضریب اطمینان %95 حجم نمونه مورد نیاز نفر شد. نمونه هاي آغوز از روز اول زایمان تا روز سوم بعد از زایمان جمع آوري گردید. روش آزمایش براي بتاکاروتن به این صورت است که 3 میلی لیتر از شیر آغوز در لوله ي سانتریفوژ 15 سانتی متري ریخته سپس 3 میلی لیتر پتاس نرمال در الکل 90 درصد را به آن اضافه نموده عمل صابونی شدن در عرض مدت 20 دقیقه در حمام 50 تا 60 درجه سانتی گراد انجام شد. به مخلوط صابونی شده 6 میلی لیتر اتردوپترول اضافه کرده و براي مدت 10 دقیقه آنها را در دستگاه شیکر قرار دادیم تا اتر بتواند عمل استخراج را کاملا" انجام دهد. محلول هاي حاصل را به مدت 2 دقیقه در دور اتر و بتاکاروتن بود به لوله هاي Cuvett منتقل نمودیم. 2 میلی لیتر اتر دو پترول به آن اضافه کرده و این محلول در طول موج 452 میلی میکرون (طول موج لازم براي اندازه گیري بتاکاروتن) به وسیله اسپکترو فتومتر خوانده شد.مرحله ي آخر رسم منحنی استاندارد براي بتا کاروتن بود. فیبر رژیم غذایی نیز به روش چن و آندرسن اندازه گیري شده است (25). پکتین ها صمغ ها و پلی ساکارید هاي ذخیره اي در آب جوش استخراج شده و قسمت غیر سلولزي غیر لیگنینی فیبر هاي غیر قابل حل در اثر هضم با استفاده از اسید تري فلورواستیک 2 نرمال به مدت 1 ساعت به دست آمده است. داده هاي به دست آمده در این تحقیق با استفاده از نرم افزار آماري SPSS Ver 9.01 و آمار توصیفی و نیز استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سطح معنی دار در این تحقیق 0/05 در نظر گرفته شده است. یافته ها مشخصات دموگرافیک مادران اطلاعات تن سنجی مادران شیرده در جدول 1 بیان شده است. میانگین افزایش وزن در طی بارداري به طور متوسط 10/5± 0/97 کیلوگرم بود. 500 R.P.M قرار داده لایه بالایی را که حاوي ویژگی هاي مادران وزن ) کیلو گرم ( قد ) سانتی متر ( افزایش وزن در دوران بارداري بارداري ) کیلوگرم ( جدول 1 مشخصات دموگرافیک مادران تعداد میانگین ) انحراف معیار ( 53(9/7) 154/2(7/4) 10/5(0/97) 27/2(6) سن ) سال ( حداقل و حداکثر چربی دریافتی به ترتیب 22 و 115 گرم در روز و میانگین و انحراف معیار آن رقم 59±20/6 را نشان داد. میانگین بتاکاروتن آغوز نیز معادل 56/6 میکروگرم به دست آمد. چربی دریافتی با میزان بتاکاروتن شیر مادر همبستگی نشان نداد =0/003) r ( P=0/997 (نمودار.(1 میانگین و انحراف معیار فیبر دریافتی 40±10/5 گرم در روز بود.

18 رابطه چربی دریافتنی... بحث نتایج این تحقیق نشان داد که بین چربی دریافتی و میزان بتا- کاروتن موجود در شیر آنها رابطه معنی داري وجود ندارد. تحقیقات انجام گرفته در زمینه ارتباط بین مصرف چربی پروتي ین و کلسترول میزان چربی دریافتی (گرم در روز) نمودار 1 ارتباط بین چربی دریافتی با میزان بتا کاروتن شیر مادر دریافتی از یک طرف و میزان بتا- کاروتن پلاسما را می توان به دو گروه تقسیم کرد. گروه اول از تحقیقات هم راستا با این تحقیق عنوان نمودند که ارتباط معنی داري بین وضعیت تغذیه اي و میزان ویتامین آ و بتا- کاروتن پلاسما وجود ندارد (26). در همین زمینه در مقایسه اي که بین مادران شیر ده سوي دي و مادران مرفه و غیر مرفه اتیوپایی صورت گرفت به طور معنی داري میزان بتا- کاروتن شیر مادران سوي دي نسبت به دو گروه دیگر کمتر بود. در توجیه این پدیده مصرف کم منابع گیاهی در رژیم غذایی مادران سوي دي بیان شده است (27). در واقع به نظر می رسد که هر چقدر میزان منابع دریافتی غذایی به سمت منابع گیاهی پیش برود غلظت بتا-کاروتن شیر مادر افزایش می یابد. از طرف دیگر برخی از مطالعات نشان داده که بین چربی دریافتی و میزان زیست فراهمی بتا- کاروتن رابطه مستقیم وجود دارد. محققین بر این باورند که اگر چربی دریافتی رژیم غذایی کم باشد جذب بتا- کاروتن کاهش می یابد ( 13 و 11 ). به این ترتیب به این نتیجه رسیده اند که براي بدست آوردن جذب مطلوب حد اقل 3-5 گرم چربی در رژیم غذایی لازم است (15). از طرف دیگر بعضی از محققین نقش فیبر دریافتی را بر روي زیست فراهمی کاروتنوي ید هاي موجود در سبزي ها و میوه ها مورد بررسی قرار داده اند زیرا وجود فیبر در تشکیل میسل هاي چربی که توسط نمک هاي صفراوي تولید می شوند تداخل ایجاد می نماید. این عمل به علت خاصیت تشکیل ژل در اثر مصرف فیبر رژیم غذایی است. این محققین نشان دادند که مصرف فیبر هایی نظیر: همی سلولز لیگنین و پکتین موجب کاهش زیست فراهمی بتا کاروتن می شود (22). مطالعات دیگري نیز نشان دادند که مصرف 12 گرم پکتین به طور روزانه بر روي غلظت پلاسمایی بتا کاروتن تاثیر دارد و این نتیجه به دست آمد که مصرف این فیبر باعث کاهش غلظت بتا کاروتن پلاسما می شود.(23) تحقیقات ما برروي رژیم غذایی مادران نشان داد که %70

محمود رضا نخعی 19 منابع تامین کننده ویتامین آ در آنها از منابع گیاهی بوده است در نتیجه میزان فیبر دریافتی آنها نیز در حد بسیار بالایی بوده است. به نظر می رسد عدم ارتباط بین چربی دریافتی و بتا- کاروتن در این تحقیق به علت افزایش فیبر دریافتی بوده است. در نهایت از آنجایی که بسیاري از محققین معتقدند که میزان رتینول موجود در شیر مادر به کاروتنوي ید هاي دریافتی نیز وابسته است مناسب بودن غلظت بتا کاروتن شیر مادر می تواند به عنوان عامل موثري در تامین نیاز هاي نوزاد به ویتامین آ قلمداد شود زیرا بتا کاروتن و سایر کاروتنوي ید ها قابلیت تبدیل به ویتامین آ را دارند (21). نتیجه گیري نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بین چربی دریافتی مادران با میزان بتا کاروتن موجود در شیر آنها رابطه معنی داري وجود ندارد. پیشنهاد می شود عوامل موثر در زیست فراهمی کاروتنوي ید ها و از جمله بتا کاروتن در طیف گسترده اي مورد بررسی قرار گیرد. تشکر و قدر دانی بدین وسیله از تمامی مادرانی که با رضایت کامل در این تحقیق شرکت نموده اند و نیز از ریاست و پرسنل زایشگاه هاي شهر تبریز که امکان این تحقیق را فراهم کرده اند قدر دانی می شود. جهت انجام این طرح از هیچ ارگانی کمک مالی دریافت نشد. Reference 1. Tanumihardjo SA, Palacios N, Pixley KV. Provitamin A carotenoid bioavailability : what really matters? Int J Vitam Nutr Res 2010; :336-50. 2. De Pee S, Bloem MW. The bioavailability of (pro) vitamin A carotenoids and maximizing the contribution of homestead food production to combating vitamin A deficiency? Int J Vitam Nutr Res 2007;77:182-92. 3. Nicklett EJ, Szanton S, Sun K, Ferrucci L, fried LP, Guralnik JM and et al. Neighborhood socioeconomic status is associated with serum carotenoid concentrations in older, community-dwelling women. American Society for Nutrition 2011:700-7. 4. Yeum KJ, Russell RM. Carotenoid bioavailability and bioconversion. Annu Rev Nutr 2002;22:483-504. 5. Lietz G, Henry CJK, Mulkozi G Mugyabuso, A. Ballart, G.D. Ndossi, W. Comparison of the effects of supplemental red palm oil and sunflower oil on maternal vitamin A status. AJCN 2001;74:501-9. 6. Craig WJ. Phytochemicals: Guardians of our health. J Am Diet Assoc 1997;97(Suppl 2): S199-S204. 7. Cooper DA, Eldridge AL, Peters JC. Dietary carotenoids and certain cancers, heart disease, and age-related macular degeneration: a review of recent research. Nutr Rev 1999; 57:201-214. 8. Van Poppel G, Goldbohm RA. Epidemiologic evidence for β- carotene and cancer prevention. Am J Clin Nutr 1995;62(Suppl):S1393-S402.

20 رابطه چربی دریافتنی... 9. Willett WC, Trichopoulos D. Nutrition and cancer a summary of the evidence. Cancer Causes 1996;7:178-. 10. Heinonen OP, Albanes D, Virtamo J, Taylor PR, Huttunen JK, HartmanAM, et al. Prostate cancer and supplementation with α- tocopherol and β- carotene: Incidence and mortality in a controlled trial. J Natl Cancer Ist 1998;90:440-6. 11. Sies H, Stahl W. Vitamins E and C, β- carotene and other carotenoids as antioxidants. Am J Clin Nutr 1995;62(Suppl):S1315-S21. 12. Chug- Ahuja JK, Forman MR, Mangels AR, Beecher GR, Lanza E. The development and application of a carotenoid database for fruits, vegetables, and selected multicomponent foods. J Am Diet Assoc 1993;93:318-23. 13. Jalal F, Nesheim MC, Agus Z, Sanjur D, Habicht JP. Serum retinol concentrations in children are affected by food sources of β-carotene, fat intake, and anthelminc drug treatment. Am J Clin Nutr 1998;68:623-9. 14. Mangels AR, Holden JM, Beecher GR, Forman MR, Forman MR, Lanza E. Carotenoids content of fruits and vegetables: An evaluation of analytic data. J Am Diet Assoc 1993;93:284-96. 15. Roles OA, Trout M, Dujacquier R. Carotene balances on boys in Ruanda where vitamin A deficiency is prevalent. J Nutr 1958;65:115-27. 16. Jayarajan P, Reddy V, Mohamram M. Effect of dietary fat on absorption of β- carotene from green leafy vegetables in children. Indian J Med Res 19;71:53-6. 17. Dimitrov NV, Meyer C, ullery DE Chenoweth, W Michelakis, A Malone, W Boone C, Fink G. Bioavailability of β- carotene in humans. Am J Clin Nutr 1988;48:298-304. 18. Prince MR, Frisoli JK. Beta- carotene accumulation in serum and skin. Am J Clin Nutr 1993;57:175-81. 19. Shian A, Mobarhan S, Stacewicz-Sapuntzakis M, Benya R, Liao Y, Ford C, et al. Assessment of the intestinal retention of β- carotene in humans. J Am coll Nutr 1994;13:369-75. 20. Nakhaei MR, Palizvan MR, Moris N. The evaluation of the relationship between retinol equivalent intake and colostrum retinol of lactating mothers referring to hospitals in Tabriz. AMUJ 2011;13:126-132. 21. Rock CL, Swendseid ME. Plasma β- carotene response in human after meals supplemented with dietary pectin. AJCN 1992; 55: 96-99. 22. Kipnis V, Midhune D, Freedman L. Bias in dietary-report instruments and its implications for nutritional epidemiology. Public Health Nutr 2002;5:915-23. 23. Cade J, Thompson R, Burley V, Warm D. Development, validation and utilization of food frequency questionnaires- a review. Public Health Nutr 2002;5:567-87. 24. Dorosti AR, Tabatabaei M. Food composition tables. Donya-e- Taghzieh Publications. 2007;292-364. 25. Chen WJL, Anderson JW. Soluble and insoluble plant fiber in selected creals and vegetables. AJCN 1981;34:1077. 26. Lin Y, Dueker SR, Burri BJ, Neidlinger TR, Clifford J. Variability of the conversion of beta- carotene to vitamin A in women measured by using a double tracer study design. AJCN 2000;71:1545-54. 27. Medhin MG, Vahlquist A, Hofvander Y, Upsall L. Breast milk composition in Ethiopian and Swedish mother. AJCN 1976;29:441-451.